عنوان

چه مداخلاتی در پیشگیری از زوال عقل (دمانس) مؤثر است؟

خلاصه پاسخ

دمانس یک مجموعه از علائم بالینی است که با اختلال عملکرد پیشرونده و منتشر مغز مشخص می‌شود. شناسایی و مدیریت زودهنگام این عوامل خطر ممکن است به پیشگیری یا تأخیر در شروع زوال عقل کمک کند. در بررسی مداخلات مختلف در پیشگیری از بروز دمانس شواهدی برای حمایت از هر مداخله یا دارویی برای جلوگیری از زوال عقل وجود ندارد. ویتامین‌های آنتی اکسیدان (مانند ویتامین E)، استاتین‌ها (داروهای ضد کلسترول خون) در افراد با کلسترول بالا و داروهای جدید کاهنده قند خون در افراد دیابتی نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان داده‌اند. اما نیاز به مطالعات بیشتر وجود دارد. در حال حاضر، مشخص نیست که آیا شروع هر یک از مداخلات ذکر شده در اواسط زندگی، خطر زوال عقل را در درازمدت کاهش می‌دهد، زیرا تحقیقات کافی برای مدت طولانی وجود ندارد.

مقدمه

دمانس یک مجموعه از علائم بالینی است که با اختلال عملکرد پیشرونده و منتشر مغز مشخص می‌شود. تأثیر زیاد آن در سلامت عمومی به دلیل شیوع زیاد و تأثیر آن بر افراد و جامعه است. بیماری آلزایمر شایع‌ترین زیرگروه زوال عقل است که ۶۰تا۸۰ درصد از کل موارد را تشکیل می‌دهد. شیوع و بروز زوال عقل با افزایش سن به طور تصاعدی افزایش می‌یابد.
مطالعات اخیر کاهش جزئی در خطر ابتلا به زوال عقل را در چند دهه اخیر در برخی کشورها نشان داده است که ممکن است به استراتژی‌های پیشگیری اولیه نسبت داده شود که عوامل خطر شناخته شده را هدف قرار می‌دهند. چندین عامل خطر قابل اصلاح برای زوال عقل شناسایی شده است. این موارد شامل عوامل سبک زندگی مانند سطح تحصیلات، فعالیت بدنی، فعالیت‌های اوقات فراغت، رژیم غذایی مدیترانه‌ای، کیفیت خواب، وضعیت سیگار کشیدن، مصرف الکل، مشارکت اجتماعی، اختلال شنوایی، بیماری تنفسی، کم‌خونی، دیابت نوع۲ و فشارخون بالا، چاقی، افسردگی، استفاده از برخی داروها مانند بنزودیازپین، داروهای آنتی‌کولینرژیک می‌باشد.
شناسایی و مدیریت زودهنگام این عوامل خطر ممکن است به پیشگیری یا تأخیر در شروع زوال عقل کمک کند.
در این بررسی مداخلات شایع در پیشگیری از دمانس و اثربخشی آن بررسی شده است.

روش کار

این مطلب بر اساس مطالعات مروری ثبت شده در کاکرین و خلاصه شواهد چاپ شده در مورد " مداخلات پیشگیری از دمانس ” در وب‌سایت " Evidently Cochrane ” می‌باشد. همچنین مطالعات مروری نظام‌مند منتشر شده در سایر مجلات با استفاده از جستجوی PubMed یافت شده و جهت به‌روزرسانی نتایج استفاده شده است.

نتایج

۱- داروهای ضد فشارخون
در مجموع، شواهد نامطمئنی وجود دارد که درمان فشارخون بالا نتایج آزمون‌های حافظه را کمی بهبود بخشد اما خطر ابتلا به زوال عقل را تا ۵ سال پیگیری تغییر نمی‌دهد. این بر اساس بررسی مروری کاکرین در سال ۲۰۲۱ درباره درمان دارویی فشارخون در افراد بدون بیماری عروق مغزی قبلی برای پیشگیری از اختلالات شناختی و زوال عقل است.
در بررسی مروری دیگری استفاده از داروهای کاهش دهندۀ فشارخون به دنبال تشخیص سکته مغزی یا سکته مغزی گذرا (TIA) هرچند باعث کاهش خطر سکته مغزی مکرر می‌شود اما احتمالاً تفاوت کمی در پیشگیری از دمانس در طی ۱تا۴ سال پیگیری ایجاد می‌کند.

۲- مکمل‌ها و ویتامین‌ها
ویتامین‌های گروه B
بر اساس یک مطالعه مروری کاکرین استفاده از ویتامین‌های گروه B (B6، B12 و اسید فولیک) احتمالاً تفاوت خاصی در حافظه یا مهارت‌های تفکر در بیماران مبتلا به اختلال شناختی خفیف ایجاد نمی‌کند.
اما در یک مطالعه مروری جدیدتر (سال ۲۰۲۱) نتیجه‌گیری نشان داد مکمل‌های ویتامین B ممکن است زوال شناختی افراد مسن را به تأخیر بیندازند. اما برای روشن شدن اثر پیشگیرانه در آینده نیاز به کارآزمایی‌های بالینی با حجم نمونه بزرگ موردنیاز است.
ویتامین E
مکمل‌های ویتامین E احتمالاً خطر ابتلا به زوال عقل در افراد مبتلا به اختلال شناختی خفیف را در طی سه سال تغییر نمی‌دهد.
در مطالعه مروری دیگری در سال ۲۰۱۸ شواهدی که نشان دهد هیچ مکمل ویتامین یا مواد معدنی برای بزرگسالان سالم از نظر شناختی در اواسط یا اواخر زندگی تأثیر معنی‌داری بر زوال شناختی یا زوال عقل داشته باشد، یافت نشد، اگرچه شواهد اجازۀ نتیجه‌گیری قطعی نمی‌دهند. تنها سیگنال‌های مثبت اثر از مطالعات مربوط به مکمل‌های طولانی‌مدت با ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان بود.
ویتامین D
به طور کلی، شواهد فعلی از اثر مفید مکمل ویتامینD برای جلوگیری از دمانس پشتیبانی نمی‌کند. نیاز به کارآزمایی‌های بالینی با کیفیت بالا برای روشن شدن این اثرات ویتامینD وجود دارد.

۳- رژیم غذایی
در یک مطالعه مروری به همراه درجه‌بندی شواهد نشان داده شد که در افراد مسن پایبندی به رژیم غذایی مدیترانه‌ای (GRADE 1B)، مصرف زیاد اسیدهای چرب غیراشباع همراه با مصرف کم اسیدهای چرب اشباع (GRADE 1B)، مصرف زیاد میوه‌ها و سبزیجات (GRADE 1B)، مصرف ویتامین D بیشتر (GRADE 1C) از مقدار توصیه شده روزانه. علاوه بر این، رژیم کتوژنیک، مصرف کم لبنیات پرچرب یا محدودیت کالری، عادات تغذیه‌ای امیدوارکننده‌ای هستند. با این وجود، مطالعات بیشتری برای تعیین دستورالعمل‌های خاص مانند مدت زمان و مقادیر مواد مغذی برای کمک به افراد مسن برای حفظ یک سلامت شناختی موردنیاز است. این یافته در مطالعات جدیدتر هم تأیید شده است.
مطالعه مروری دیگری در سال ۲۰۲۰ نشان داد امگا۳ با زنجیره بلند احتمالاً تأثیر کمی بر اختلالات شناختی دارد و در برابر زوال شناختی محافظت‌کننده نیست.

۴- آسپیرین و NSAID
بر اساس مطالعه مروری کاکرین در سال ۲۰۲۰ شواهد نشان می‌دهد که مصرف آسپرین با دوز پایین، خطر ابتلا به زوال عقل را تغییر نمی‌دهد.
این بررسی همچنین نشان داد که سایر داروهای ضد التهابی احتمالاً خطر زوال عقل را کاهش نمی‌دهند. هم آسپرین و هم داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی با میزان بالاتری از خونریزی از روده مرتبط بودند و همه مطالعات به دلیل عدم فواید و خطر مضرات آن، زود متوقف شدند.
هیچ مدرکی برای حمایت از استفاده از آسپرین با دوز پایین یا سایر NSAIDها از هر کلاس (سلکوکسیب، روفکوکسیب یا ناپروکسن) برای پیشگیری از زوال عقل وجود ندارد، اما شواهدی دال بر مضرات آن وجود دارد. بعید به نظر می‌رسد که نیازی به آزمایش‌های بیشتر آسپرین با دوز پایین برای پیشگیری از زوال عقل وجود داشته باشد.

۵- استاتین‌ها (داروهای ضد کلسترول خون)
مرور کاکرین در سال ۲۰۱۶، استفاده از استاتین‌ها را در بیماران بالای ۶۵سال یا با سابقه قلبی عروقی بررسی کرد. احتمالاً استاتین‌ها تفاوت کمی در میزان تشخیص زوال عقل ایجاد می‌کنند یا هیچ تفاوتی در نتایج آزمایش حافظه ندارند. شواهد خوبی وجود دارد که نشان می‌دهد استاتین‌هایی که در اواخر عمر به افراد در معرض خطر بیماری عروقی داده می‌شوند، از زوال شناختی یا زوال عقل جلوگیری نمی‌کنند. از نظر بیولوژیکی، امکان‌پذیر به نظر می‌رسد که استاتین‌ها می‌توانند از زوال عقل به دلیل نقش آنها در کاهش کلسترول جلوگیری کنند و شواهد اولیه از مطالعات مشاهده‌ای بسیار امیدوارکننده بود.

۶- داروهای پایین آورندۀ گلوکز خون
مقاله مروری کاکرین از درمان دیابت نوع۲ بر ایجاد اختلالات شناختی و زوال عقل برای بیماران مبتلا به دیابت نوع۲ در سال ۲۰۱۷ نشان داد که رژیم درمانی فشرده‌تر بعد از ۵ سال پیگیری احتمالاً تفاوت چندانی در بروز زوال عقل یا عملکرد تست‌های حافظه ایجاد نمی‌کند. رژیم درمانی فشرده احتمالاً خطر افت قند خون (هیپوگلیسمی) را افزایش می‌دهد که می‌تواند یک مشکل بزرگ برای بیماران دیابتی باشد.
اما در مطالعه مروری جدیدی که در سال ۲۰۲۳ انجام شده است و اثرات داروهای جدی کنترل قند خون بررسی شده است، مهارکننده‌های DPP-4، آگونیست‌های گیرنده GLP-1، و مهارکننده‌های SGLT2 با کاهش خطر زوال عقل همراه بودند. اما این نتایج باید با احتیاط تفسیر شوند و تحقیقات بیشتر برای تأیید یافته‌ها ضروری است.

۷- درمان ضد لخته خون (ضد ترومبوز)
کارآزمایی‌ها باید درمان آنتی‌ترومبوتیک حداقل ۲۴ هفته‌ای را با عدم درمان ضد ترومبوتیک (اعم از دارونما یا درمان طبق معمول)، یا رژیم‌های مختلف درمان ضد ترومبوتیک مقایسه می‌کردند. درمان ضد ترومبوتیک می‌تواند شامل عوامل ضدپلاکتی (به عنوان تک درمانی یا درمان ترکیبی)، داروهای ضدِانعقاد یا ترکیبی باشد.
به دلیل ناهمگن بودن و کیفیت پایین شواهد امکان انجام متاآنالیز وجود نداشت. شواهد قانع‌کننده‌ای که نشان دهد استفاده از درمان ضد ترومبوتیک علاوه بر درمان استاندارد، در افراد مبتلا به بیماری عروق کوچک مغزی اما بدون زوال عقل از لحاظ بالینی، فواید شناختی را نشان دهد، یافت نشد. اما ممکن است خطر خونریزی با این رویکرد افزایش یابد.

۸- ابزار و برنامه‌های کاربردی (Applcation) برای تقویت مغز
در مرور کاکرین در سال ۲۰۱۹ به علت تعداد و کیفیت پایین مطالعات، شواهدی مبنی بر اینکه آیا آموزش مغز با ابزار کامپیوتری به بهبود جنبه‌های حافظه و سرعت تفکر کمک می‌کند یا نه، نتیجه‌ای را نشان نداد، و در حال حاضر هیچ مدرکی در مورد اینکه آیا این به پیشگیری از زوال عقل کمک می‌کند یا خیر وجود ندارد.
در مطالعه مروری جدیرتر در سال ۲۰۲۰ که مداخلات با حداقل ۱۲ هفته را بررسی نمودند هم نتیجه‌گیری مشابهی گرفته شد.

۹- درمان‌های ترکیبی
در یک بررسی کاکرین در سال ۲۰۲۱ شواهد نشان داد که مداخلاتی که چندین عامل خطر مختلف را هدف قرار می‌دهند (به عنوان مثال، افزایش فعالیت بدنی به همراه مصرف دارو برای کاهش فشارخون یا کلسترول) تفاوت کمی یا هیچ تفاوتی در میزان بروز دمانس ایجاد نمی‌کند. هر چند مشخص نیست که آیا پایبندی به این مداخلات کافی بوده است یا خیر، اما گزارشی از اثرات مضر گزارش نشده است.

نتیجه گیری

به طور کلی، به نظر می‌رسد شواهدی برای حمایت از هر مداخله یا دارویی برای جلوگیری از زوال عقل وجود ندارد. ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان (مانند ویتامین E)، استاتین‌ها در افراد با کلسترول بالا و داروهای جدید کاهنده قند خون در افراد دیابتی نتایج امیدوارکننده‌ای را نشان داده‌اند. اما نیاز به مطالعات بیشتر وجود دارد. در حال حاضر، مشخص نیست که آیا شروع هر یک از مداخلات ذکر شده در اواسط زندگی، خطر زوال عقل را در درازمدت کاهش می‌دهد، زیرا تحقیقات کافی برای مدت طولانی وجود ندارد.

رفرانس ها

1. Garre-Olmo J. Epidemiology of Alzheimer's disease and other dementias. Rev Neurol. 2018 Jun 1;66(11):377-386.
2. 2. Serrano-Pozo A, Growdon JH. Is Alzheimer's Disease Risk Modifiable? J Alzheimers Dis. 2019;67(3):795-819.
3. Cunningham EL, Todd SA, Passmore P, Bullock R, McGuinness B. Pharmacological treatment of hypertension in people without prior cerebrovascular disease for the prevention of cognitive impairment and dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2021, Issue 5. Art. No.: CD004034. DOI: 10.1002/14651858.CD004034.pub4.
4. Hughes, D., et al. (2020). "Association of Blood Pressure Lowering With Incident Dementia or Cognitive Impairment: A Systematic Review and Meta-analysis." Jama 323(19): 1934-1944.
5. Peters, R., et al. (2022). "Blood pressure lowering and prevention of dementia: an individual patient data meta-analysis." Eur Heart J 43(48): 4980-4990.
6. Zonneveld TP, Richard E, Vergouwen MDI, Nederkoorn PJ, de Haan RJ, Roos YBWEM, Kruyt ND. Blood pressure‐lowering treatment for preventing recurrent stroke, major vascular events, and dementia in patients with a history of stroke or transient ischaemic attack. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 7. Art. No.: CD007858. DOI: 10.1002/14651858.CD007858.pub2
7. McCleery J, Abraham RP, Denton DA, Rutjes AWS, Chong LY, Al‐Assaf AS, Griffith DJ, Rafeeq S, Yaman H, Malik MA, Di Nisio M, Martínez G, Vernooij RWM, Tabet N. Vitamin and mineral supplementation for preventing dementia or delaying cognitive decline in people with mild cognitive impairment. Cochrane Database of Systematic Reviews 2018, Issue 11. Art. No.: CD011905. DOI: 10.1002/14651858.CD011905.pub2.
8. Rutjes, A. W., et al. (2018). "Vitamin and mineral supplementation for maintaining cognitive function in cognitively healthy people in mid and late life." Cochrane Database Syst Rev 12(12): Cd011906.
9. Li, S., et al. (2021). "The preventive efficacy of vitamin B supplements on the cognitive decline of elderly adults: a systematic review and meta-analysis." BMC Geriatr 21(1): 367.
10. Buckinx, F. and M. Aubertin-Leheudre (2021). "Nutrition to Prevent or Treat Cognitive Impairment in Older Adults: A GRADE Recommendation." J Prev Alzheimers Dis 8(1): 110-116.
11. Brainard, J. S., et al. (2020). "Omega-3, Omega-6, and Polyunsaturated Fat for Cognition: Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Trials." J Am Med Dir Assoc 21(10): 1439-1450.e1421.
12. Townsend, R. F., et al. (2023). "Whole Dietary Patterns, Cognitive Decline and Cognitive Disorders: A Systematic Review of Prospective and Intervention Studies." Nutrients 15(2).
13. Jordan F, Quinn TJ, McGuinness B, Passmore P, Kelly JP, Tudur Smith C, Murphy K, Devane D. Aspirin and other non‐steroidal anti‐inflammatory drugs for the prevention of dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2020, Issue 4. Art. No.: CD011459. DOI: 10.1002/14651858.CD011459.pub2.
14. McGuinness B, Craig D, Bullock R, Passmore P. Statins for the prevention of dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2016, Issue 1. Art. No.: CD003160. DOI: 10.1002/14651858.CD003160.pub3.
15. Areosa Sastre A, Vernooij RWM, González‐Colaço Harmand M, Martínez G. Effect of the treatment of Type 2 diabetes mellitus on the development of cognitive impairment and dementia. Cochrane Database of Systematic Reviews 2017, Issue 6. Art. No.: CD003804. DOI: 10.1002/14651858.CD003804.pub2.
16. Tang, H., et al. (2023). "Newer glucose-lowering drugs and risk of dementia: A systematic review and meta-analysis of observational studies." J Am Geriatr Soc 71(7): 2096-2106.
17. Kwan, J., et al. (2022). "Antithrombotic therapy to prevent cognitive decline in people with small vessel disease on neuroimaging but without dementia." Cochrane Database Syst Rev 7(7): Cd012269.
18. Gates NJ, Vernooij RWM, Di Nisio M, Karim S, March E, Martínez G, Rutjes AWS. Computerised cognitive training for preventing dementia in people with mild cognitive impairment. Cochrane Database of Systematic Reviews 2019, Issue 3. Art. No.: CD012279. DOI: 10.1002/14651858.CD012279.pub2.
19. Gates, N. J., et al. (2020). "Computerised cognitive training for 12 or more weeks for maintaining cognitive function in cognitively healthy people in late life." Cochrane Database Syst Rev 2(2): Cd012277.
20. Yan, M., et al. (2022). "Effects of virtual reality combined cognitive and physical interventions on cognitive function in older adults with mild cognitive impairment: A systematic review and meta-analysis." Ageing Res Rev 81: 101708.
21. Hafdi M, Hoevenaar-Blom MP, Richard E. Multi‐domain interventions for the prevention of dementia and cognitive decline. Cochrane Database of Systematic Reviews 2021, Issue 11. Art. No. CD013572. DOI: 10.1002/14651858.CD013572.pub2.

درجه قطعیت شواهد

?↑A : شواهد با قطعیت بالا نشان می دهد که اثر ضعیف و مستقیم عامل مورد بررسی در پیامد مورد بررسی است.

ارسال نظر